Hint Okyanusu’nun geniş bir alanı, Dünya’nın yerçekimindeki büyük düşüş nedeniyle, küresel ortalama deniz seviyesinden şaşırtıcı bir şekilde 100 metre daha alçaktır. Bilim adamları şimdi nedeni bildiklerini düşünüyorlar
Araştırmacılar, Hint Okyanusu’nda devasa bir “delik” olduğunu söylüyorlar; ancak bu, tüm suyu tahliye edebilecek türden bir delik değil.
Bunun yerine jeologların Dünya’nın yerçekiminin ortalamadan daha düşük olduğu bir noktayı tanımlamak için kullandıkları bir terim. Ve yeni bir çalışma nihayet bunun kökenini ortaya çıkarmış olabilir: Afrika’nın derinliklerinden, eski bir okyanus yatağının batan kalıntılarının kenarlarından yükselen erimiş kaya bulutları buna neden olmuş gibi görünüyor.
İdeal bir evrende, Dünya mükemmel bir küre olurdu ve yerçekimi yüzeyindeki her noktada tam olarak aynı olurdu.
Ancak gerçekte, Dünya hem Kuzey hem de Güney Kutupları etrafında gerçek bir küreden daha düzdür ve ekvatorun yakınında dışarı doğru çıkıntı yapar. Ayrıca, farklı bölgeler, altlarındaki yerkabuğu, manto ve çekirdeğin kütlesine bağlı olarak farklı bir yerçekimi uygular.
Yer tabanlı sensörler ve uydular tarafından alınan yerel yerçekimi ölçümleri birleştirilerek okyanus yüzeyinin sadece bu farklı yerçekimi etkilerinden dolayı nasıl görüneceğini gösterilebilir.
Ve rüzgâr ve gelgit gibi diğer etkilerden arındırılabilir. Bu da gezegenimizin küresel jeoit adı verilen yerçekimsel yüksek ve alçak noktalarının abartılı bir şekilde görselleştirilmesini sağlar. Bunun en ünlü modellerinden biri ‘Potsdam yerçekimi patatesi’ olarak biliniyor.
Hint Okyanusu’nun altındaki jeoitte görülen ve Hint Okyanusu jeoit alçağı (IOGL) olarak adlandırılan belirgin eğim, gezegenin en belirgin yerçekimi anomalisidir.
Üç milyon kilometrekareden fazla bir alanı kaplar ve merkezi Hindistan’ın güney ucunun yaklaşık 1.200 km güneybatısındadır.
Jeofizikçi Attreyee Gosh Hint Okyanusu’nun delik üzerindeki deniz seviyesinin 106 metre alçak olduğunu söylüyor.
Bangalore’daki Hindistan Bilim Enstitüsü’nde (IISc) jeofizikçi olan yeni çalışmanın kıdemli yazarı Attreyee Ghosh, buradaki düşük yerçekimi etkisinin, çevredeki alanlardan gelen daha yüksek yerçekimi etkisiyle birleşmesinin bir sonucu olarak, Hint Okyanusu’nun delik üzerindeki deniz seviyesinin küresel ortalamadan 106 metre daha düşük olduğunu söylüyor.
Dünya’nın gözlemlenen jeoidinin bu tasviri, metre cinsinden ölçülen yerçekimsel yüksekleri (turuncular ve kırmızılar) ve alçakları (maviler) göstermektedir.
Hint Okyanusu jeoid alçağı Hindistan’ın güney ucunda görülebilir. ‘How the Indian Ocean Geoid Low Was Formed,’ Debanjan Pal ve diğerleri, Geophysical Research Letters. Online olarak 5 Mayıs 2023’te yayınlandı.
Çalışmanın başyazarı IISc doktora öğrencisi Debanjan Pal’a göre, IOGL 1948 yılında Hollandalı jeofizikçi Felix Andries Vening Meinesz tarafından gemi tabanlı bir yerçekimi araştırması sırasında keşfedildi.
O zamandan beri diğer gemi seferleri ve uydulardan yapılan ölçümlerle doğrulandı. Ancak bilim insanları neden orada olduğunu bilmiyorlardı.
Pal ve Ghosh bu soruyu yanıtlamak için, Dünya’nın tektonik plakaları yer değiştirirken bölgenin son 140 milyon yılda nasıl oluştuğuna dair bir düzineden fazla bilgisayar modelini karşılaştırdı.
Her model, manto içindeki erimiş malzemenin taşınması için farklı değişkenler kullandı.
Sonuçlar Geophysical Research Letters’da yayınlandı.
Sonuçlarda IOGL’nin kendine özgü bir manto yapısı nedeniyle mevcut olduğunu ve Afrika’nın altında daha yaygın olarak ‘Afrika blobu’ olarak bilinen büyük bir düşük kayma hızı ili (LLSVP) adı verilen bitişik bir bozulma ile birleştiğini göstermektedir.
Ghosh, “Gördüğümüz şey, Afrika’nın altındaki bu LLSVP’den gelen sıcak, düşük yoğunluklu malzemenin Hint Okyanusu’nun altında oturduğu ve bu jeoid düşüklüğünü yarattığıdır” diyor.
Pal, IOGL’ye büyük ölçüde neden olan Afrika blobunun muhtemelen mantonun derinliklerindeki ‘Tethyan levhaları’ tarafından oluşturulduğunu açıklıyor. Jeologlar bu levhaların 200 milyon yıldan daha uzun bir süre önce Laurasia ve Gondwana süper kıtaları arasında yer alan Tethys Okyanusu’ndan kalan eski deniz tabanı kalıntıları olduğunu düşünüyor.
Hem Afrika hem de Hindistan Gondwana’nın bir parçasıydı, ancak şimdiki Hindistan yaklaşık 120 milyon yıl önce kuzeye, Tethys Okyanusu’na doğru hareket etti.
Ve arkasında Hint Okyanusu’nu yarattı. Pal, ‘Eski Tethys Okyanusu’na ait daldırılmış levhalar mantonun içine battığında ve çekirdek-manto sınırına ulaştığında bulutları ortaya çıkıyor’ diyor. ‘Ayrıca çevredeki manto yapılarının da bu alçalmaya yol açmada rol oynadığını gösteriyoruz.’
Son çalışmaya dahil olmayan Colorado Boulder Üniversitesi’nden jeofizikçi Shijie Zhong, bunun IOGL’yi daha iyi anlamak için ilginç ve dikkatli bir çaba olduğunu söylüyor.
‘Afrika ve Pasifik üzerindeki süperplümler gibi pozitif yerçekimi anomalileri hakkında konuşmayı seviyoruz’ diyor. ‘Ancak Hint Okyanusu’ndaki jeoid düşüklüğü gezegenimizdeki en derin yerçekimi anomalilerinden biridir.’
Pal, jeoid alçağının bugünkü şeklini muhtemelen yaklaşık 20 milyon yıl önce, bulutlar üst manto içinde yayılmaya başladığında aldığını söylüyor.
Ve muhtemelen manto malzemesi Afrika blobundan gelen duman boyunca aktığı sürece devam edecek – ki bu muhtemelen milyonlarca yıl daha sürecek. Ancak bu akışlar sona erdiğinde, alçalma da sona erecektir. Pal, ‘Bu düşük jeoide neden olan sıcaklık anomalileri bugünkü konumundan uzaklaştığında,’ diyor, ‘jeoit düşüklüğü dağılmaya başlayacak.’
